Κοινός Λόγος

της Έλλης Παπαδημητρίου

Ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος σκηνοθετεί από την αρχή τον Κοινό Λόγο, το συνταρακτικό οδοιπορικό που διατρέχει την κρίσιμη περίοδο από τη Μικρασιατική Καταστροφή μέχρι τον Εμφύλιο. Η παράσταση εντάχθηκε στο Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου 2013 και θα περιοδεύει σε όλη την Ελλάδα.

Σ’ ένα απόλυτα λιτό σκηνικό με πάγκους, ένα χώρο-μη χώρο, σαν πέρασμα, που θυμίζει αμυδρά σταθμό τρένου ή εσωτερικό εκκλησίας, με φόντο του ένα προσκυνητάρι μνήμης, ένα παζλ φωτογραφιών, προσώπων απολεσθέντων, οι πέντε γυναίκες, διαφορετικές μα και με μιαν ομοιότητα ανάμεσά τους, διηγούνται ιστορίες, αληθινές ιστορίες, τις μαρτυρίες μιας καταστροφής και δύο πολέμων, τις μικρές ασήμαντες για τους ηγέτες λεπτομέρειες θανάτων που υπονόμευσαν το εθνικό πένθος, οδηγώντας κατευθείαν στην πάλλουσα καρδιά του ιδιωτικού, του προσωπικού, του αδιανόητου. Οι αξιόλογες πρωταγωνίστριες, σαν ένας χορός κληρονομημένος από την τραγωδία, πενθούν και γιορτάζουν ταυτόχρονα τις απώλειές τους ενώ τα κορμιά τους διατρέχει η ανάμνηση όχι των προσώπων αλλά των περιστατικών που έδωσαν στα πρόσωπα αυτήν την αλλόκοτη βαρύτητα πέρα από όνομα και καταγωγή, αυτήν την ανεπαίσθητη ποιότητα των αυθεντικών μαρτύρων. Οι γυναίκες θυμούνται αίφνης και σπαράγματα τραγουδιών, κομμάτια και θρύψαλα μελωδιών, βήματα σπασμένα χορών, τα γλέντια της οικογένειας που συμπορεύονταν με τα πένθη και χρωμάτιζαν τις λεπτομέρειες των συναισθηματικών εξάρσεων καθώς η ζωή είχε κι έχει πάντα αυτή την συνταρακτική ιδιότητα να συνεχίζεται. Η σκηνοθεσία αγγίζει μόνο τα πρόσωπα, υποβάλλει τις κινήσεις, αρνείται να εμβολίσει με ευρήματα κάθε είδους την λιτότητα, την αυστηρότητα των μορφών και του κοινού τους λόγου αφήνει αυτόν τον λόγο να κυριαρχήσει και να καταλάβει τη σκηνή μέσα από τις συγκινησιακά πλούσιες, εύθραυστες κι ευάλωτες, λιτές αλλά και σπαρακτικές ερμηνείες των ηθοποιών. Οι έμπειρες κι αξιόλογες ερμηνεύτριες αποδίδουν τον λόγο μέσα από όλες τις αποχρώσεις του, δημιουργώντας μια οικεία αίσθηση εσωτερικής αυλής, όπου στα νυχτέρια τους για πένθος ή για χαρά κι άλλοτε με το απομεσήμερο, όταν δροσίζει λίγο τις ατέλειωτες καλοκαιρινές μέρες, οι γειτόνισσες στα προσφυγικά, διηγιόντουσαν ιστορίες η μία στην άλλη, παρηγοριόντουσαν  για τις κοινές τους απώλειες, διατηρούσαν άθραυστο το νήμα της μνήμης κι ονειρεύονταν κάτω από ξένο ουρανό τους μαχαλάδες και τις αγορές των χαμένων τους πατρίδων, τους ήχους, τους ρυθμούς, τις μυρωδιές, τις γεύσεις που μαζί με τις ζωές των ανθρώπων τους, χαθήκανε για πάντα. Μια παράσταση-ιεροτελεστία που αξίζει να δείτε.

Σκηνοθεσία: Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος
Σκηνικά – Κοστούμια: Αντώνης Δαγκλίδης
Επιλογή & διδασκαλία τραγουδιών: Κώστας Βόμβολος
Επιμέλεια κίνησης: Αγγελική Στελλάτου
Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης
Ερμηνεύουν: Λυδία Κονιόρδου, Ελένη Κοκκίδου, Μαρία Κατσανδρή, Ελένη Ουζουνίδου, Τάνια Παλαιολόγου

Σημείωμα σκηνοθέτη
TO ΔΙΚΟ ΜΑΣ ΜΝΗΜΕΙΟ
Τον Κοινό Λόγο τον ανακάλυψα το 1974, σπουδαστής στη δραματική σχολή, ένα φεγγάρι που εργαζόμουν, παράλληλα με τις σπουδές μου, στις εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ. Εκεί, στο μικρό χώρο της Νανάς Καλλιανέση, γνώρισα την Κοραλία κι είχα την τύχη να συναντήσω μυθικά πρόσωπα των γραμμάτων μας που οι περισσότεροι έχουν φύγει, κι ανάμεσά τους την Έλλη Παπαδημητρίου. Με την Έλλη γίναμε φίλοι, ήτανε, ας πούμε, ο μέντοράς μου. Στο στρατό με συντροφεύανε τακτικότατα γράμματά της. Από εκεί, από τις Σάππες Κομοτηνής, της έγραφα γοητευμένος για τις θεατρικές αρετές του Κοινού Λόγου, που τον κουβαλούσα παραμάσχαλα. Μου έλεγε πως θα ήθελε να το κάνω κάποτε παράσταση, αν και είμαι σίγουρος ότι θα προτιμούσε να κάνω την Ανατολή, το δικό της θεατρικό έργο.
Η πρώτη φορά που καταπιάστηκα θεατρικά με τον Κοινό Λόγο ήταν το 1988, όταν έκανα θέατρο με τη θεατρική ομάδα της Φοιτητικής Εστίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, στην Ούλοφ Πάλμε, στα Ιλίσια. Εκεί κοντά ήταν το σπίτι που γεννήθηκα κι από την άλλη πλευρά η Καισαριανή, όπου έμεναν πολλοί συγγενείς της μητέρας μου, με τα προσφυγικά σπίτια, με ζωντανό το συνοικισμό των κομμουνιστών, το σκοπευτήριο, και ανάμεσα οι πρόποδες του Υμηττού, τα πεύκα και τα κυπαρίσια, το γήπεδο του Ιλισιακού, αλάνες για τα παιχνίδια και τους πρώτους έρωτες.
Στην αυλή του σπιτιού μας τ’ απογεύματα άκουγα τις κουβέντες και τις αφηγήσεις των γυναικών, κάποια βράδια γίνονταν αυτοσχέδια γλέντια με τραγούδι και χορό –εκεί έμαθα να χορεύω απτάλικο– τις Κυριακές τα μεσημέρια μελαγχολούσα ακούγοντας ραδιόφωνο με σήμα τη «Συννεφιασμένη Κυριακή»...
Στην πρώτη αυτή απόπειρα θεατρικής παρουσίασης του Κοινού Λόγου, με τίτλο Άσκηση Αφήγησης, οι αφηγητές, αγόρια και κορίτσια, κάθονταν σε μια σειρά καρέκλες καφενείου, μπροστά σ’ ένα τελάρο ζωγραφισμένο από τον Μάρκο Καμπάνη, όπου φαινόταν η κορυφογραμμή του Υμηττού. Η προσπάθειά μας τότε ήταν, όχι να μιμηθούμε τα πρόσωπα που αφηγούνται, αλλά ν’ ανακαλύψουμε τους ρυθμούς και τα χρώματα μιας γλώσσας γνήσιας και άμεσης όσο και τα γεγονότα της ζωής που μεταφέρει.
Εννέα χρόνια αργότερα, το 1997, ήρθε η ώρα να καταπιαστώ πολύ πιο οργανωμένα με τον Κοινό Λόγο, στην αυλή της ζυθαποθήκης του ΦΙΞ όπου στη συνέχεια διαμορφώθηκε το Θέατρο του Νέου Κόσμου, με ένα γυναικείο θίασο που τον έχω στην καρδιά μου: Ανθή Ανδρεοπούλου, Όλγα Δαμάνη, Μαρία Κατσανδρή, Τζίνη Παπαδοπούλου και με κορυφαία τη Σούλα Αθανασιάδου. Αναπόφευκτα κι αυτή τη φορά το ζητούμενο ήταν η έρευνα του αφηγηματικού λόγου στο θέατρο: αναζητούσαμε τα κατάλληλα θεατρικά μέσα για να ζωντανέψουμε αυτό το Λόγο, που όσο κι αν είναι κοινός διέπεται από καλλιτεχνικούς κανόνες καλά κρυμμένους, γι’ αυτό και πιο αυστηρούς. Στην ουσία θέλαμε να βρούμε το θεατρικό αντίστοιχο αυτών των κανόνων.
Η παράσταση αυτή επαναλήφθηκε το 2004, με δύο αντικαταστάσεις: η Γιώτα Φέστα και η Εύα Νέδου ήρθαν στη θέση της Όλγας Δαμάνη και της Τζίνης Παπαδοπούλου.
Τώρα, είκοσι χρόνια από το θάνατο της Έλλης και δεκαέξι από εκείνη την παράσταση που καθόρισε το στίγμα του θεάτρου μας, επανέρχομαι άλλη μια φορά στον Κοινό Λόγο. Με σκηνικό ένα μνημείο, όχι σαν κι αυτά που φτιάχνουν σε δημόσιους χώρους οι εξουσίες, αλλά ένα δικό μας μνημείο, από αυτά που φτιάχνονται με την καρδιά, με το αίμα και με το δάκρυ. Δεκαέξι χρόνια δεν είναι λίγα: ούτε εγώ είμαι πια ο ίδιος, ούτε η εποχή μας (αυτή κι αν άλλαξε), ούτε η ματιά μας στην ιστορία, ούτε το ελληνικό θέατρο. Έτσι, ξανακοιτάζοντας αυτό το πολύτιμο υλικό, αντικαταστήσαμε κάποιες αφηγήσεις με άλλες, που ξαφνικά είχαν αποκτήσει καινούριο νόημα στη σημερινή συγκυρία, το ίδιο έγινε και με τις μουσικές. Το βασικό όμως στοιχείο που διαφοροποιεί τη σημερινή παράσταση είναι ο θίασος, που με εξαίρεση τη Μαρία Κατσανδρή είναι καινούριος, και όπως είναι φυσικό κάθε ηθοποιός με την προσωπικότητά του ανασύρει άλλους θησαυρούς από τα κοιτάσματα αυτού του Λόγου. Που έρχεται από τον Όμηρο, επικοινωνεί υπόγεια με τους Τραγικούς, και θα συνεχίσει να αρδεύει γλώσσα και συναίσθημα όσο υπάρχουν άνθρωποι στη γωνιά αυτή της γης που μας έλαχε.
ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ

Πρόγραμμα της υπόλοιπης περιοδείας

Τετάρτη 17/7 - Θεσσαλονίκη, Γιορτές Ανοιχτού Θεάτρου, Θέατρο Κήπου
Πέμπτη 18/7 - Θεσσαλονίκη, Γιορτές Ανοιχτού Θεάτρου, Θέατρο Κήπου
Παρασκευή 19/7 - Θεσσαλονίκη, Γιορτές Ανοιχτού Θεάτρου, Θέατρο Κήπου
Κυριακή 21/7 - Σέρρες, Ανοιχτό Αμφιθεάτρο Τ.Ε.Ι. Σερρών
Δευτέρα 22/7 - Ξάνθη, Θερινό Δημοτικό Αμφιθέατρο Ξάνθης
Τρίτη 23/7 - Κομοτηνή, Θερινό Δημοτικό Θέατρο Κομοτηνής
Τετάρτη 24/7 - Αλεξανδρούπολη, Κηποθέατρο Δήμου Αλεξανδρούπολης
Πέμπτη 25/7 - Καβάλα, Κάστρο, Φεστιβάλ Φιλίππων & Θάσου
Παρασκευή 26/7 - Καβάλα, Κάστρο, Φεστιβάλ Φιλίππων & Θάσου
Σάββατο 27/7 - Θάσος, 1ο Δημοτικό Σχολείο Λιμένα, Φεστιβάλ Φιλίππων & Θάσου
Τρίτη 30/7 - Βέροια, Θέατρο Άλσους «Μελίνα Μερκούρη»
Τετάρτη 31/7 - Σίβηρη, Φεστιβάλ Κασσάνδρας, Αμφιθέατρο Σίβηρης

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ
Παρασκευή 2/8 - Ιωάννινα, Υπαίθριο Θέατρο Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών
Σάββατο 3/8 - Κέρκυρα, Θέατρο «Ρένα Βλαχοπούλου» Μον Ρεπό
Κυριακή 4/8 - Κέρκυρα, Θέατρο «Ρένα Βλαχοπούλου» Μον Ρεπό
Δευτέρα 5/8 - Πρέβεζα, Δημοτικό Θέατρο Πρέβεζας «Γιάννης Ρίτσος»
Τετάρτη 7/8 - Ηλίδα, 23ο Φεστιβάλ Αρχαίας Ηλίδας, Θέατρο Αρχαίας Ηλίδας
Παρασκευή 9/8 - Πύλος, Νιόκαστρο
Σάββατο 10/8 - Αρχαίο Εκκλησιαστήριο Μεσσήνης
Κυριακή 11/8 - Κεφαλονιά, Ληξούρι, Κηποθέατρο Ιακωβάτειου Βιβλιοθήκης
Δευτέρα 12/8 - Κεφαλονιά, Αργοστολι, Αύλειος Χώρος ΞΕΝΙΑ
Τρίτη 13/8 - Ζάκυνθος, Υπαίθριο Δημοτικό Θέατρο Ζακύνθου
Σάββατο 17/8 - Τήνος, Λουτρά, Φεστιβάλ Τήνου
Δευτέρα 19/8 - Πάρος, Θέατρο Πάρκου Πάρου
Τετάρτη 21/8 - Ιεράπετρα, Κύρβεια 2013, 3ο Γυμνάσιο Ιεράπετρας
Πέμπτη 22/8 - Ηράκλειο, Κηποθέατρο «Μ. Χατζιδάκις»
Παρασκευή 23/8 - Ρέθυμνο, Θέατρο Ερωφίλη, Φρούριο Φορτέτσα
Σάββατο 24/8 - Χανιά, Θέατρο Ανατολικής Τάφρου
Δευτέρα 26/8 - Νεμέα, Θέατρο Αρχαίων Κλεωνών, Κόρινθος (Green Theater)
Τρίτη 27/8 - Πάτρα, Ρωμαϊκό Ωδείο
Τετάρτη 28/8 - Ξυλόκαστρο, Θέατρο Βασίλης Γεωργιάδης
Πέμπτη 29/8 - Τρίπολη, Θέατρο Άλσους Αγίου Γεωργίου
Παρασκευή 30/8 - Καλαμάτα, Αμφιθέατρο Κάστρου

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ
Δευτέρα 2/9 - Αιγάλεω, Θέατρο Αλέξης Μινωτής (Αλσος Αιγάλεω)
Παρασκευή 6/9 - Παπάγου, Φεστιβάλ Παπάγου-Χολαργού, Κηποθέατρο Παπάγου
Σάββατο 7/9 - Ραφήνα, Υπαίθριο Θέατρο Δημοτικού Κολυμβητηρίου Ραφήνας
Κυριακή 8/9 - Σαλαμίνα, Ευριπίδειο Θέατρο