Μάνος Καρατζογιάννης

Δεν αισθάνομαι πολυτεχνίτης, με μια τέχνη καταπιάνομαι: αυτήν του θεάτρου. Άρα, εκεί είναι και το σπίτι μου και η αφετηρία μου. Τώρα μπορεί να έχει και εκεί, συχνά , «ερημιά»…

Ηθοποιός, σκηνοθέτης, καλλιτεχνικός Διευθυντής του Θέατρου «Σταθμός».

Ήρθε στον κόσμο ανήμερα Χριστουγέννων, προικισμένος με ταλέντα κι ένα «θείο» πνεύμα, που μοιάζει ιδιαίτερο χάρισμα. Αριστούχος απόφοιτος της Δραματικής Σχολής του Γ.Αρμένη, ευτύχησε να βγει στη σκηνή με την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, αφορμή για να γεννηθεί μια «καρμική» σχέση με την σπουδαία συγγραφέα , η οποία κατέληξε στη διδακτορική του διατριβή. Τα τελευταία χρόνια υπογράφει σκηνοθετικά ή πρωταγωνιστεί σε αξιόλογες παραστάσεις, που μνημονεύονται από θεατρικούς κύκλους και από κοινό ως σημαντικά ανοδικά βήματα του ιδίου και της τέχνης που υπηρετεί , όπως «Σ' εσάς που με ακούτε», «Για την Ελένη», «Diktat», «Φωνές», «Το χέρι του Γιάννος», «Ο ήχος του όπλου» , ενώ δραματοποιεί ιστορικά κείμενα . Ως συνέχεια αυτής της επιτυχημένης πορείας αναλαμβάνει την καλλιτεχνική διεύθυνση του Θεάτρου «Σταθμός» στο Μεταξουργείο κι επιλέγει ένα πρόγραμμα που συμπεριλαμβάνει παραστάσεις, εκδηλώσεις και πολύ ενδιαφέρουσες συζητήσεις ανοιχτές στο κοινό.

Ευπροσήγορος και δοτικός, μειλίχιος και άκρως φιλικός απάντησε με προθυμία στις ερωτήσεις μου.

Ηθοποιός από φυσική παρόρμηση ή από τελευταία επιλογή;

Δεν επιθύμησα ποτέ τίποτα περισσότερο στη ζωή μου από το να γίνω ηθοποιός. Είναι η πιο συνειδητή, ίσως η μόνη επιλογή που μου χάρισε μοναδικές εμπειρίες.  Και τώρα να σταματούσα το θέατρο, αισθάνομαι βαθιά ευγνωμοσύνη για ό,τι έχω μάθει. Είναι η πρώτη μου επιλογή, όσο θυμάμαι τον εαυτό μου.. 

 Η σκηνοθεσία προέκυψε ως το φυσικό  επακόλουθο της υποκριτικής; Ήταν το επόμενο βήμα;  Εάν, υποθετικά, βάλουμε τρίτο σκαλάκι προς την κορυφή της πυραμίδας την οργάνωση και τη διεύθυνση ενός φορέα πολιτισμού όπως  ένα θέατρο, τα τέταρτο ποιο θα είναι;

Η σκηνοθεσία ήρθε ως ενηλικίωση, όταν αρρώστησε ο πατέρας μου και τελικά έφυγε από τη ζωή. Τότε ένιωσα ότι έπρεπε να αναλάβω εξ ολοκλήρου την ευθύνη του εαυτού μου, τόσο την οικονομική, όσο και την καλλιτεχνική. Ίσως τότε να συνειδητοποίησα ότι δεν είχα άλλη επιλογή. Η καλλιτεχνική διεύθυνση του «Σταθμός» προέκυψε. Δεν ήταν ποτέ- στην πραγματικότητα- στα άμεσα σχέδιά μου. Μου έδωσε όμως τη δυνατότητα μιας πιο μόνιμης στέγης, τη στιγμή που είχα κουραστεί ν’ αλλάζω συνεχώς χώρους εργασίας στο ελεύθερο θέατρο, το οποίο λόγω του πληθωρισμού των παραστάσεων δεν εξασφαλίζει πια ιδανικές συνθήκες εργασίας.

Πόσο  σοφές είναι οι λαϊκές   παροιμίες « δεν μπορείς να κρατάς δυο καρπούζια στην ίδια μασχάλη» και  «όποιος κρατάει το καρπούζι, έχει και το μαχαίρι»;

Τι ωραίο φρούτο… Από τ’ αγαπημένα μου.. Κάτι θα ξέρει ο λαός μας. Εγώ προσπαθώ όταν σκηνοθετώ να μην παίζω ταυτόχρονα, για να μένει και καμιά μασχάλη ελεύθερη. Τώρα.. το μαχαίρι δυστυχώς πάντα κόβει είτε έχεις καρπούζι είτε όχι.

Το πολυεπίπεδο ξόδεμα ενέργειας και ταλέντου ενός  χαρισματικού ανθρώπου σε πολλά μετερίζια, μπορεί να λειτουργήσει υπερασπιστικά στο ένα και υποδεέστερα στο άλλο;

Συχνά μου λένε όταν σκηνοθετώ «πότε θα παίξεις»; Ή όταν παίζω «τώρα τι θα σκηνοθετήσεις;» Ανάλογα με το τι επιθυμεί ο καθένας από μένα, ακόμα και σε επίπεδο επαγγελματικής συναλλαγής. Δε με νοιάζει ποια πλευρά μου εκτιμούν περισσότερο, αν με ρωτάτε αυτό. Θέλω να είμαι ελεύθερος-  ή να αισθάνομαι έστω -  να επιλέξω. Μεγαλώνοντας, μαζί με τη χαρά μεγαλώνουν και οι αγωνίες. Δεν αισθάνομαι πολυτεχνίτης, με μια τέχνη καταπιάνομαι: αυτήν του θεάτρου. Άρα, εκεί είναι και το σπίτι μου και η αφετηρία μου. Τώρα μπορεί να έχει και εκεί, συχνά, «ερημιά».

Από την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη –πρώτη σου επαγγελματική δουλειά- ως τον «Ήχο του όπλου» , επίσης της Αναγνωστάκη, συνάντησες  έτερο «Κάρολο Κουν» στο πέρασμα των χρόνων και στην πολυποίκιλη, διαρκή δράση σου στο θέατρο;

Δεν είχα συναντήσει ποτέ τον ίδιο τον Κουν. Με τα χρόνια έφυγαν αρκετοί σημαντικοί καλλιτέχνες, που σίγουρα με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο με διαμόρφωσαν: ο Μιχαηλίδης, η Αναγνωστάκη, ο Ελευθερίου, ο Κουμανταρέας, ο Κοντός... Στάθηκα σίγουρα πολύ τυχερός σε αυτές τις συνεργασίες. Η προσφορά του Κουν δεν συγκρίνεται. Είναι πολλαπλή και πρωτοφανής στα θεατρικά χρονικά μας. Μας συνέστησε το σύγχρονο θέατρο (Ουίλλιαμς, Μπέκετ, Ιονέσκο, Πίντερ, Μίλλερ, Αραμπάλ κ.α), ανέδειξε τους σημαντικότερους Νεοέλληνες συγγραφείς: Αναγνωστάκη, Καμπανέλλη,  Κεχαίδη, Σκούρτη κ.α), «αιμοδότησε» μέσω της δραματικής του σχολής το ελληνικό θέατρο με μια μεγάλη γκάμα ηθοποιών και έναν μοναδικό πυρήνα καλλιτεχνών: Χατζιδάκις, Τσαρούχης, Γκάτσος, Χρήστου, ενώ δημιούργησε δύο από τις εμβληματικότερες παραστάσεις Αρχαίου Δράματος: «Όρνιθες» του Αριστοφάνη και «Πέρσες» του Αισχύλου. Η προσφορά του δεν έχει προηγούμενο κι ούτε επόμενο, ας μου επιτραπεί ο όρος, μέχρι στιγμής τουλάχιστον.

Ανάμεσα στις δεκάδες παρατάσεις σου (είτε ως ηθοποιός είτε ως σκηνοθέτης) συναντάμε τρεις κινηματογραφικές ταινίες. Τα μεγέθη άνισα. Ο ελληνικός κινηματογράφος πάσχει εκτός από έλλειψη κεφαλαίων και από έλλειψη ιδεών; Έγιναν ενδιαφέρουσες  προτάσεις καινούργιες; 

-Στον υποτιθέμενα φιλελεύθερο χώρο της τέχνης υπάρχουν συχνά «φυλές», που χωρίζουν τους ηθοποιούς σε κείνους του θεάτρου, του κινηματογράφου και της τηλεόρασης. Μάλλον λειτουργεί κάπως έτσι. Για να είμαι όμως δίκαιος δεν είχα και τη διάθεση να μη δουλέψω μια σαιζόν στο θέατρο, για να κάνω γυρίσματα στον κινηματογράφο ή στην τηλεόραση.

Η τηλεόραση σε αγαπά; Την αγαπάς;

Δεν επένδυσα σ’ αυτήν. Δεν την υποτιμώ. Δεν είναι του άμεσου γούστου μου έτσι κι αλλιώς. Είναι όμως μέρος και της δουλειάς μου και της κοινωνίας. Τα πρώτα χρόνια μετά τη σχολή έκανα κάποιες καλές συνεργασίες για τρία περίπου χρόνια. Μετά ήρθε ο στρατός και η κρίση. Είχα, άλλωστε, συνεχώς  την προσοχή μου στραμμένη στο θέατρο. 

Σχεδόν σε όλες τις επαγγελματικές ομάδες συντηρείται ένα «παρασκήνιο»  με αρνητικό πρόσημο. Στη δική σας το συνάντησες;

Αρκετά συχνά. Τρεις ήταν οι φορές με πόνεσαν πολύ. Ίσως γιατί περίμενα τα άτομα αυτά -που συντήρησαν εν προκειμένω το παρασκήνιο- να είναι ανώτερα των περιστάσεων. «Οι περιστάσεις βλέπετε...»… Στη συνέχεια έμμεσα ή άμεσα τα άτομα αυτά μού εξέφρασαν την μεταμέλειά  τους. Ήταν όντως ισχυρά χτυπήματα που μ’ έκαναν όμως, πιο δυνατό.

Έκανες σημαντικά βήματα στο θέατρο, ερμήνευσες ζηλευτούς ρόλους κλασσικού και σύγχρονου ρεπερτορίου. Τα σύγχρονα θέματα- προβλήματα, που βιώνει ο πολίτης σήμερα και ιδιαίτερα οι νέοι, συναντώνται σε έργα που επιλέγουν άνθρωποι όπως εσύ που διευθύνεις έναν φορέα πολιτισμού ή λειτουργούν σαν υπαινιγμοί μέσα από συμβολισμούς και φράσεις;

Θέλω να παίζω σε έργα ή να σκηνοθετώ έργα που να προτείνουν κάτι δραματουργικά. Στις μέρες μας το ρεπερτόριο δυστυχώς πολτοποιείται. Ανεβαίνουν συνέχεια τα ίδια και τα ίδια έργα, ακόμα και δυο –τρεις φορές μέσα στον ίδιο χρόνο. Ποιος δε θέλει να παίξει τον Άμλετ ή τον Όσβαλτ ή τον Τρέπλιεφ, αλλά σε τι πλαίσιο; Που; Πως ; Γιατί;

Σε επηρεάζουν οι κριτικές απ’ όπου κι αν προέρχονται; Θεωρείς ότι κάνεις τέχνη για την τέχνη, χωρίς να σε αφορά η γνώμη του κοινού;

Ο Τσαρούχης έλεγε: «Έφαγα όλη μου τη ζωή, να ασχολούμαι με την γνώμη ανθρώπων που δεν εκτιμούσα». Ξέρετε πόσοι άνθρωποι και καλλιτέχνες έζησαν και δημιούργησαν έτσι για χρόνια; Με τον καιρό βέβαια, δε σε επιλέγει μόνο το κοινό αλλά το επιλέγεις κι εσύ. Μαθαίνεις να μη σε αφορούν όλοι οι δημοσιογράφοι, αλλά εκείνοι που διαθέτουν ενσυναίσθηση, ήθος, καλλιέργεια και επιχειρήματα. Το ίδιο ισχύει και για τους συνεργάτες που επιλέγεις. Γιατί να εξαιρούνται το κοινό και οι κριτικοί; Επειδή έχουν εξουσία; Κάνεις μια επιλογή. Πάντα, μαζί με το τίμημά της.

Ο «Σταθμός» που διευθύνεις, υποθέτω, ότι δεν είναι τερματικός. Άμεσα σχέδια;

-Σχέδια; Θα δούμε. Γεροί να ‘μαστε. Από όνειρα, πολλά.